Stolpersteine voor Walter Süskind en zijn gezin: ‘Hun namen mogen nooit vergeten worden’

Ze liggen nu ook in Bergen op Zoom, de Stolpersteine. Het zijn herdenkingsstenen voor Joodse slachtoffers van het naziregime, vermoord tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Dinsdag heeft kunstenaar Günter Demnich de eerste vijf stenen geplaatst, bij de voormalige woning van verzetsheld Walter Süskind in de Burgemeester Mathonstraat.

Het is een sobere plechtigheid, met stemmige klezmer-klarinetbegeleiding van Maarten Stalpers. Tientallen belangstellenden kijken toe als Philip Soesan (83) -als baby gered door Walter Süskind- een Joods gebed uitspreekt, de Kaddes van de rouwenden. Een gebed dat éigenlijk alleen uitgesproken mag worden in het bijzijn van een minjan, een groep van minimaal tien volwassen Joodse mannen. “Yit-gadal v’yit-kadash sh’mey raba, b’alma di v’ra hirutey”, klinkt het in het Aramees – de oudtestamentische taal die ook door Jezus gesproken werd. “Verheven en geheiligd is Gods grote naam.”

Nabestaanden

De omstanders luisteren zwijgzaam toe, waaronder burgemeester Margo Mulder maar ook Hans en Karin Süskind – kleinkinderen van de broer van Walter. Zelf wonen ze ver buiten Bergen op Zoom, in Houten en in Maarn. Voor hen is het belangrijk dat er hier nu een tastbaar monument voor hun overleden oudoom en diens gezin is. Want veel andere herdenkingsplaatsen zijn er niet – afgezien van een herdenkingsplaquette op een school en een ophaalbrug in de Amsterdamse binnenstad die naar Walter Süskind zijn vernoemd. Ter afsluiting van de plechtigheid leggen de genodigden elk een kiezelsteentje bij de Stolpersteine – geheel volgens Joods gebruik.

Verfilmd

Kunstenaar Günter Demnich is zelf naar Bergen op Zoom gekomen om de geelkoperen kunstwerken in het plaveisel te plaatsen. De stenen herinneren aan Walter en zijn vrouw Johanna Süskind-Natt, beide geboren in 1906 – en hun in 1939 in Bergen op Zoom geboren dochtertje Yvonne. De in Duitsland geboren Walter Süskind wonen tussen 1938 en 1942 in Bergen op Zoom, op de vlucht voor het naziregime, en krijgt internationale bekendheid doordat hij honderden Joodse kinderen weet te redden – als beheerder van de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. De moeders van Walter (Frieda Süskind-Kessler) en Johanna (Auguste Natt-Strauss) wonen bij het gezin in. Zij zijn eveneens vermoord, ook voor hen is er een Stolperstein.

Auschwitz

Uiteindelijk ontkomt het gezin van Walter niet aan de deportatie. Vanuit kamp Westerbork zijn ze per trein naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, in het huidige Polen, vervoerd. “Dezelfde trein waarin ook Anne Frank en haar familie zaten”, zegt Sousan. Zijn eigen ouders zaten in een trein eerder. Johanna en Yvonne sterven in oktober 1944 in de gaskamers van Auschwitz. Walter komt begin 1945 om het leven tijdens een van de ‘dodenmarsen’, waarbij gevangenen te voet van het één naar het andere kamp zijn gestuurd. De sterfplaats van Walter is onbekend, ‘ergens in Midden-Europa’. In 2012 is een film over zijn leven uitgebracht.

Antisemitisme laait op

Ook al is de Tweede Wereldoorlog inmiddels tachtig jaar voorbij, antisemitisme -Jodenhaat- ligt nog steeds op de loer. Hans en Karin Süskind merken het aan den lijve – ze krijgen bij hun bezoek aan Bergen op Zoom bescherming van boa’s in uniform. “De wereld staat in brand”, zegt Hans. “Wat toen gebeurde, kan zich zomaar weer herhalen.” Daarom zijn Stolpersteine, vertaald uit het Duits: struikelstenen, een waarschuwing voor mensen van de huidige generatie.

Tienduizend stenen

Voor Günter Demnich is het Stolpersteine-project zijn levenswerk. De geboren Berlijner maakte in 1992 de allereerste steen, in Keulen. Sindsdien zijn ruim tienduizend Stolpersteine geplaatst in heel Duitsland en Europa. Ook in Bergen op Zoom blijft het niet bij de vijf stenen in de Burgemeester Mathonstraat – zegt voorzitter Josita Delhez van de Hans Kerstenstichting. Haar organisatie werft fondsen voor de bekostiging van de stenen, want bij de plaatsing van elke Stolperstein zijn honderden euro’s gemoeid.

Naam levend houden

De vierkante geelkoperen keien dragen de namen van de slachtoffers, hun geboorte- en sterfdata en de plaats waar ze zijn omgekomen. Het idee komt van een Joods gezegde: iemand is pas écht gestorven, op het moment dat zijn of haar naam vergeten wordt. “De slachtoffers zijn vermoord door de nazi’s, de Stolpersteine houden hun naam levend”, legt Demnich uit. Daarom komen er steeds meer Stolpersteine bij, in de strijd tegen het vergeten.